Kijk jij weleens door een roze microscoop?

Dit is een mooie metafoor van Cora Hagen die in één klap uitlegt waar oplossingsgericht werken over gaat. Het is geen roze bril, want we vinden niet alles positief. Maar we gaan wel als een ware veldbioloog op zoek naar alle kleine signalen van hoop en vooruitgang in het leven van de cliënt.

Zoals je misschien hebt gemerkt, staat het oplossingsgericht (ook wel: progressiegericht) coachen sterkt in de belangstelling. Je zou zelfs kunnen zeggen dat er een positieve trend gaande is, gevormd door methoden als krachtgericht werken, appreciative inquiry en natuurlijk de positieve psychologie die eigenlijk dat alles omvat.

Ik juich deze ontwikkeling sterk toe, want ik ken geen methode die sneller en vriendelijker mensen in een positieve spiraal van denken, voelen en doen krijgt, dan oplossingsgericht werken. Onderzoek wijst uit dat slechts 3 tot 6 gesprekken voldoende zijn om mensen ‘weer op de rit te krijgen’ en dat is ook mijn eigen ervaring. Soms is zelfs één gesprek voldoende. Bovendien is de methode heel breed inzetbaar.

Kenners van de methode zijn het erover eens dat het eigenlijk méér is dan een methode. Het is een paradigma, een manier van denken over verandering die haaks staat op onze gebruikelijke probleemgerichte denkwijze, zoals: we moeten eerst de oorzaak van het probleem kennen voor we het kunnen oplossen.

Deze denkwijze klopt zeker voor medische en technische problemen. Maar of ze ook altijd opgaat voor zoiets complex als een mens (met al haar gedachten en gevoelens) in interactie met andere, al even complexe wezens is zeer de vraag. Oplossingsgerichte coaches gaan er vanuit dat ‘zoeken naar de oorzaak’ onnodig en tijdrovend is en vaak zelfs averechts werkt, bijvoorbeeld doordat de schuldvraag altijd op de loer ligt. In deze korte animatie zie je hoe dat werkt.

In dit blog wil ik je kennis laten maken met de 1e 4 van in totaal 8 vooronderstellingen. De andere 4 lees je in het vervolg. Voel je vrij dit blog te delen met mensen die je deze inzichten ook gunt…

1. Wat je aandacht geeft groeit…

Oplossingsgericht breinSteve de Shazer, één van de grondleggers zei het mooi: Problem-talk creates problems. Solution-talk creates solutions. Hoe dit werkt is simpel uit te leggen. Je kunt het brein zien als een zoekmachine, zoals google. Wat je ook voor zoekterm invoert, er komt altijd wel een antwoord, niet waar? Bij het menselijk brein werkt het niet anders. Als je iemand vraagt: ‘waarom lukt het niet?’ of ‘Wat houd je tegen?’ Dan zal hij antwoord geven op je vraag. De kans is groot dat deze antwoorden eerdere faalervaringen en onmogelijkheden oproepen, wellicht zelfs een gevoel van machteloosheid.

En we weten dat de bijbehorende negatieve gevoelens een tunnelvisie creëren. Stel nu dat de coach vraagt: ‘Hoe zou het kunnen lukken?’ of: ‘Wat kan een 1e, makkelijke stap zijn?’. Deze vragen doen een heel ander appèl op het brein van onze cliënt. Waarschijnlijk ontstaan hier ook andere, positievere emoties bij. Emoties die de blik verruimen in plaats van vernauwen. Nieuwe mogelijkheden komen in beeld. En daarmee ook nieuwe doelen, mogelijkheden en oplossingen…

Yvonnen Dolan zei het ook mooi: ‘The questions we ask, shape the answers we get.’

2. Kleine stappen kunnen leiden tot grote veranderingen

Oplossingsgericht Coachen - 1Ik sprak eens een man die zichzelf een slechte vader vond. Dat vond hij omdat hij ’s ochtends als hij zijn 3 kinderen naar school moest brengen nog wel eens in de stress kon raken door hun getreuzel. Hij werd dan bang dat ze te laat zouden komen en kreeg dan de neiging om vloekend en tierend zijn kinderen tot spoed te manen. Op zich werkte dit wel, want zijn kinderen zagen dat het nu echt menens was, alleen baalde hij er zelf van. Het kostte hem veel energie en bovendien vond hij dat een goede vader niet zou mogen vloeken.

Tijdens ons eenmalige gesprek vroeg ik hem: wat zou nu de kleinste, gemakkelijkste stap zijn om dit probleem op te lossen? Na enig nadenken zei hij: ’Hmm, interessante vraag… Ik zou misschien 5 minuten eerder op kunnen staan, zodat we allemaal wat meer tijd hebben ’s ochtends.’
Een week later mailde hij mij dat het al weer stukken beter ging en dat hij eigenlijk lang niet zo’n slechte vader was…
Dit verhaal illustreert mooi de kracht van kleine stappen. Immers: ‘kleine stappen zijn te behappen’. Het risico op mislukking is klein en bij een succeservaring is een volgende stap zo gezet. In no time komt iemand zo in een positieve spiraal en zal wonderbaarlijk genoeg óók anders over zichzelf gaan denken. Denken, voelen en doen zijn immers sterk met elkaar verbonden.

3. De uitzonderingen op het probleem zijn sleutels richting oplossing ervan

Oplossingsgericht Coachen 2Kijk eens naar dit diagram. Het staat voor een cliënt die binnenkomt met een probleem. De verticale as geeft de ernst van het probleem aan, de horizontale as de tijd. Zoals je ziet maakt de lijn een golfbeweging. Dat is niet zo vreemd, want ieder mens heeft goede en slechte dagen. Bovendien zijn er waarschijnlijk allerlei factoren die invloed hebben op het probleem. Sommige van die factoren zijn niet beïnvloedbaar. Andere factoren zijn dat wel en juist daar zijn we natuurlijk naar op zoek.

Als je nu probleemgericht zou werken, dan vraag je misschien aan de cliënt: ‘Wanneer had je voor het laatst last van dit probleem? Hoe kwam dit? Wat denk jij op zo’n moment?’ En voor je het weet heb je een gesprek over de rode pijltjes.

Een oplossingsgericht coach schuwt de rode pijltjes niet, maar is extra geïnteresseerd in de groene pijltjes. Hij zal dus vragen stellen als: ‘Wanneer had je iets minder last van dit probleem? Wat was er toen allemaal anders? Wat heb jij zelf gedaan waardoor je zo’n goede dag had? Hoe zou je dat vaker kunnen doen?’ Hierdoor ontstaat waarschijnlijk een compleet ander gesprek. Een groen gesprek, zou je kunnen zeggen. De kans is groot dat de cliënt zich een stuk optimistischer en krachtiger voelt bij dit gesprek. En we weten dat positieve gevoelens leiden tot meer oplossingsvermogen door een bredere blik. En dit terwijl negatieve gevoelens eerder leiden tot een tunnelvisie.

Hoe zou het zijn als je volgende keer een gesprek voerde over de groene pijltjes?

4. De oplossingen van de cliënt gaan voor

Oplossingsgericht coachen 3Ken je dat? Jij bent hard aan het werk en draagt prachtige oplossingen aan en de cliënt wuift alles weg met woorden als: dat past niet bij me, dat lukt me toch niet, dat heb ik al geprobeerd…
Hoe goed bedoeld ook, dit is niet zo’n vruchtbare interactie. En zelfs al zou je cliënt je advies opvolgen dan nog is het niet zo effectief.
Er zijn dan namelijk 2 mogelijkheden: 1. De oplossing werkt niet en de cliënt zegt: zie je wel? 2. De oplossing werkt wel en dan krijg jij de credits.

Dat is fijn voor jou, maar nu is de cliënt een beetje afhankelijk van je geworden. Je hebt hem een vis gegeven, maar je hebt hem nog niet leren vissen…
Als jij echter de goede vragen stelt, komt de cliënt misschien wel zelf op een creatieve oplossing. Een oplossing die aansluit bij de belevingswereld van de cliënt. Met grote slagingskans. En nu krijgt de cliënt de credits en groeit zijn vertrouwen en geloof in eigen kunnen. Zo wordt jij langzaam maar zeker overbodig. En dat is precies de bedoeling.

Nu komen cliënten natuurlijk ook weleens met onwerkbare oplossingen. En dan mag je ze best een beetje bijsturen. Stel een cliënt zegt: ‘ik ben zo gespannen voor die sollicitatie, ik denk dat ik van te voren maar een flinke borrel neem!’ Natuurlijk mag je dan best zeggen: ‘Ok, maar neem dan wodka, dat ruiken ze niet…’ (grapje)

Je kunt dan vragen stellen als: Wat zou er mis kunnen gaan? Wat kun je nog meer doen om anders om te gaan met je spanning? Wat heeft eerder voor je gewerkt? Wat zou iemand in jouw situatie doen die geen alcohol mag drinken van zijn geloof?

Volgende week lees je meer over deze vooronderstellingen:

  • Van het verleden kun je leren, de toekomst kun je creëren
  • If it ain’t broke, don’t fix it!
  • Als iets werkt, doe er meer van. Als iets niet werkt, doe iets anders.
  • Ga uit van een groei-mindset.

Stel nu eens dat je in je coaching of begeleiding echt van deze vooronderstellingen zou uitgaan, wat zou dat dan betekenen voor de interactie met je cliënt?

Wil jij meer leren over Oplossingsgericht coachen?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

(waar jij ook van kunt profiteren)

Het leuke van trainer-coach zijn is dat je alles wat je leert op jezelf kunt toepassen. Het mes snijdt dan aan twee kanten: ten eerste word je een beetje je eigen coach en ten tweede is alle kennis die je doorgeeft veel doorleefder. Je weet waar je het over hebt.

You’ve been there

Precies om die reden wisselen mensen tijdens onze jaartraining voortdurend af tussen de rol van coach en de rol van cliënt. En hoewel ik waarde hecht aan wetenschap, geloof ik pas echt dat iets werkt als ik het zelf heb ervaren.

Om dit te illustreren heb ik een aantal persoonlijke levenservaringen getoetst aan onze methodes. En ze voor jou in dit blog op een rij gezet. Hier komen ze:

#1. Je bent niet je beroep of je hobby

Tijdens mijn studie had ik een passie: percussie spelen. Ik speelde o.a. Conga’s, nam lessen, ging zelfs naar Cuba en zat in allerlei bandjes. Ik had er veel plezier in, kreeg positieve aandacht, deed veel nieuwe vrienden op en het muzikant zijn werd steeds meer mijn identiteit…

En op een dag kon ik opeens niet meer spelen door een chronische blessure. En daar zat ik dan met mijn muzikanten-identiteit zonder een noot te kunnen spelen. Voor mij was dit het begin van een spirituele ontdekkingsreis, waarin ik onder meer leerde dat wij zoveel méér zijn dan slechts één rol die ons goed bevalt. Het mooie is dat ACT precies hetzelfde zegt: er is een ruimer zelf dat ons zelfbeeld, en al onze rollen overstijgt. Dit ruimere zelf biedt aanzienlijk meer mogelijkheden om te zijn wie je wilt zijn dan ons ‘bedachte zelf’.

#2. Mensen veranderen door wat ze zichzelf horen zeggen, niet door wat ze anderen horen zeggen

Sinds mijn afstuderen in 1996 werkte ik met verschillende uitdagende doelgroepen: kansarme jongeren, langdurig werkzoekenden, inburgeraars, vluchtelingen, (ex)gedetineerden, hulpverleners :o). Van al deze doelgroepen werd gevraagd om te veranderen en natuurlijk stond niet iedereen daar meteen voor open (zacht uitgedrukt). Als ik daar één ding van geleerd heb, dan is het dat overtuigen niet werkt.

Wat wel werkt is aandachtig en open-minded luisteren naar mensen en nieuwsgierig zijn naar de eigen beweegredenen van mensen. In de methode motiverende gespreksvoering is dit ‘luisteren-naar-de-beweegredenen-van-de-ander’ tot een ware kunst verheven met een evidence-based status. Het mooie is dat als je dit eenmaal door hebt, je veel effectiever wordt en het je minder moeite kost. Bovendien geeft het heel veel voldoening om op deze manier veel te kunnen betekenen.

#3. Inzicht garandeert geen actie, maar actie garandeert wel inzicht

Het valt me op dat veel mensen die vast lopen in hun leven enorm gaan piekeren over wat er allemaal mis is gegaan en waardoor hen dit is overkomen. Vaak is dan de gedachte: ‘als ik mezelf eenmaal snap, dan kan ik veranderen’. Ik heb dit zelf ook lang gedacht. Tot ik op een dag tot het inzicht kwam dat het misschien wel precies andersom werkt. De zoektocht tot inzicht leidt namelijk vaak tot uitstellen van de daadwerkelijke verandering. En zo blijf je heerlijk in je comfortzone…

Als je echter moed verzamelt, actie neemt en stap-voor-stap gaat toewerken naar de verandering die je wenst, zou je weleens heel veel nieuwe en nuttige inzichten kunnen opdoen. En na een tijdje vraag je je af wat je problemen ook al weer waren… Ik spreek uit ervaring. ACT en oplossingsgericht werken zeggen precies hetzelfde: zorg dat je helder krijgt wat je doelen en waarden zijn en werk daar in kleine stapjes en zo effectief mogelijk naar toe en leer omgaan met het ongemak en de angsten die er bij horen.

#4. Dwangmatig streven naar geluk maakt ongelukkig

Ik lees graag en het boek dat verreweg de meeste impact heeft gehad op mijn leven was ‘de Valstrik van het geluk’. De strekking van dat boek is dat juist het dwangmatig streven naar geluk ons ongelukkig maakt. Natuurlijk is er niks mis met het streven naar geluk, maar zodra je het nodig hebt om je voortdurend goed te voelen, raakt geluk juist steeds verder weg. Dat kan iedere verslaafde je vertellen.

Volgens Russ Harris leven we in een feel-good maatschappij waarin er iets mis met je lijkt te zijn, als je even niet gelukkig bent. ‘Want kijk maar: op face-book is iedereen happy!’

De realiteit echter is dat ieder mens wel eens somber is en dat zelfs één op de 5 mensen wel eens depressief is. Het probleem is dat als je een keer somber bent en vervolgens ook nog gaat denken dat er daarom iets mis met je is, je daardoor nog dieper in de put zakt.

De kunst is dan ook om te aanvaarden dat ieder mensenleven lichte en donkere periodes kent en dat dit volkomen normaal is. En naarmate je meer bereid bent om ‘alle smaken des levens te proeven’ wordt je steeds vrijer om te zijn wie je wilt zijn en te leven naar je waarden. En hoe meer je dat lukt, hoe meer je een dieper soort geluk leert kennen dat veel bestendiger is dan het oppervlakkige feelgood-geluk dat Hollywood ons voorschotelt. Ik heb dit zelf ook echt zo ervaren en dat is een van de redenen dat ik erg enthousiast ben over ACT.

#5. Relaties zijn een plek om te geven

Er was een tijd dat ik een relatie – onbewust – zag als een plek om te ontvangen (en ik denk dat ik niet de enige man ben die dat had of heeft). Toen ik vervolgens niet altijd kreeg waar ik naar verlangde gaf ik natuurlijk eerst mijn partner de schuld. Je kunt je voorstellen dat dit geen goed recept is voor een liefdevolle, wederkerige relatie…

Op zoek naar antwoorden las ik op zekere dag het boek ‘ACT with love’ van Russ Harris. Dat boek stelde vragen als: wie wil je zijn in je relatie tot die ander? En: wat wil je geven? Waar heeft die ander eigenlijk behoefte aan?

Het opende mijn ogen. Ik ben veel meer gaan kijken: Wat kan en wil ik hier en nu geven? Wat heeft de ander / de situatie nodig? De grap is dat ik daardoor veel tevredener werd met de relatie die we hadden én als onverwachte bonus vaker kreeg waar ik zelf naar verlangde. Let wel: ik ben geen heilige, maar ik kan wel vertellen dat mijn vrouw en ik nauwelijks nog ruzie hebben en inmiddels bijna 12 jaar gelukkig getrouwd zijn. (Ik zal haar trouwens snel eens vragen hoe zij dit ziet… :o)

#6. Een goede coach ziet de potentie van zijn cliënt

Stel je kunt kiezen uit twee coaches:

De één legt feilloos de vinger op al je ‘zere plekken’ en vertelt je wat je allemaal niet handig doet en dus zult moeten veranderen.

De ander legt feilloos de vinger op al je kwaliteiten en vertelt je wat je allemaal al handig doet en vooral moet versterken en evt. anders inzetten om zo je doelen te behalen.

Voor welke coach zou je kiezen?

Ik weet het wel. Wat er allemaal mis met me is, kan ik zelf ook wel vertellen. Maar als ik de rest van mijn tijd op deze planeet aangenaam en zinvol wil besteden, dan kan ik maar beter mijn kwaliteiten gaan ontwikkelen en inzetten.

De manier van de eerste coach vind ik eigenlijk ‘te makkelijk’. We zien immers eerder de splinter in anderman’s oog dan de balk in ons eigen oog. De kwaliteiten van de ander zien en benoemen is echter veel lastiger. Het vraagt een waarderende, onderzoekende blik en de bereidheid om een dialoog aan te gaan vanuit gelijkwaardigheid en de vraag: ‘wat werkt er voor jou?’ Een methode die dit als handelsmerk heeft is ‘Oplossingsgericht coachen’ en dit is een van de redenen dat ik daar nog steeds heel enthousiast over ben.

# 7. Vertrouwen ontstaat door actie

Vaak denken mensen: Zodra ik genoeg vertrouwen heb, ga ik mijn dromen waarmaken!

Wat klopt hier niet? Simpel: vertrouwen krijg je niet in je luie stoel; het ontstaat door het te gaan doen. Natuurlijk hoef je niet meteen in het diepe te springen. Je kunt beginnen met kleine stapjes. Zo was ik nooit voor mezelf begonnen als ik gewacht had op voldoende vertrouwen, want ‘ik was geen ondernemer’. Maar door simpelweg op een dag te gaan googelen op ‘Kamer van Koophandel’ ben ik stap voor stap gaan leren om een ondernemer te worden en groeide langzaam maar zeker het vertrouwen…

Een mooi boek waarin dit wordt uitgewerkt is ‘the confidence-gap’ van wederom Russ Harris en natuurlijk gebaseerd op ACT.

#8. Droom groot, maar begin klein

Ik geloof dat veel mensen een sterke innerlijke censuur hebben en daardoor zijn afgeleerd om werkelijk te dromen. Zodra er immers een mooie droom of waardevol doel oppopt in het bewustzijn, dan is daar onmiddellijk die stem: ‘dat lukt je toch niet!’ en ‘Wat denk je wel!’ De droom is dan innerlijk ‘weg gecensureerd’ voordat je het weet. En dat is heel jammer, want als je niet droomt dan heb je ook geen passie of richting in je leven en blijf je maar aanmodderen.

Ook is het zo dat áls mensen al nadenken over verandering, zij die verandering dan vaak te groot en perfect maken in hun hoofd. ‘Op 1 januari ga ik alles anders doen!’ Is dat realistisch? Ik denk van niet.

Als je naar de natuur kijkt dan gaan verreweg de meeste veranderingen heel geleidelijk en volgens mij werkt het ook zo bij mensen. Kleine stappen hebben een grote slagingskans en smaken naar meer. En voordat je het weet zit je in een positieve spiraal…

Kortom: de truc is om de moed te hebben om groot te dromen en de realiteitszin om te beginnen met hele kleine stappen. Een methode die dit snapt en ook ondersteunt is Oplossingsgericht Coachen.

#9. Als je fouten maakt ben je goed bezig

Het is soms heel verleidelijk om binnen je comfort-zone te blijven en vooral bezig te zijn met bewijzen wat je al kunt. Voor de buitenwereld maak je dan misschien een goede indruk, maar je ziel hou je niet voor de gek. Die weet dat je zo niet groeit en dus ook niet je volle potentie waarmaakt. Binnen je comfort-zone maak je weinig fouten, daarom heet het je comfort zone. Het is logisch dat je buiten je comfort-zone meer fouten maakt: het is immers onbekend terrein. Het maken van fouten betekent dus dat je de moed hebt getoond om nieuwe gebieden te verkennen en jezelf uit te dagen. En volgens mij ben je dan heel goed bezig!

Overigens wordt deze filosofie van mij goed onderbouwd door het onderzoek van Carol Dweck naar de Groei-mindset en ook door modern brein-onderzoek.

Een prachtige TED-talk over dit thema is trouwens deze van Larry Smith.

En laatst hoorde ik enkele lyrics van Joss Stone die dit heel mooi verwoorden:

I’ve got the right to be wrong
gotta sing my own song
I might be singing out of key
But it sure feels good to me.

#10. Dankbaarheid brengt overvloed en maakt gelukkig

In moeilijke tijden staren we ons vaak blind op wat er allemaal ontbreekt in ons leven. (Of ben ik soms de enige die dat doet… :o)

Deze manier van kijken is een goede manier om depressief te worden. Als je echter je focus verlegt en met een waarderende blik kijkt naar wat er allemaal voor positiefs aanwezig is, dan zul je jezelf verbazen met hoeveel er is en al snel in een betere stemming komen. Deze betere stemming zorgt er dan weer voor dat je nieuwe mogelijkheden gaat zien en zie daar, een positieve spiraal.

Barbara Fredrickson noemt dit ‘the broaden and Build- theory’. Het is een van de redenen waarom in de positieve psychologie (maar trouwens ook in alle wereldreligies) het cultiveren van dankbaarheid wordt aangemoedigd. Het is trouwens ook les 1 van onze gratis cursus Positieve psychologie.

Welke levenslessen heb jij zelf eigenlijk geleerd en zou je – beknopt – met ons willen delen?

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Oplossingsgericht coachen?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Acceptatie en Commitment Therapie (ACT)?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

 

Hapklare brokjes wijsheid.

Soms verpakt in slechts 5 woorden.

Verbeelding is belangrijker dan kennis

Die was dan ook van het genie dat we kennen als Einstein.

Ben jij ook zo gek op citaten?

Ik in ieder geval wel.

Als ik een training geef mag ik graag wat citaten aan de muur hangen die prikkelen en inspireren.

En ook in artikelen en blogs strooi ik er mee rond.

In deze maak ik het wel heel bont: 42 citaten over leren.

Mocht je ooit een citaat zoeken over leren, dan weet je waar je moet zijn.

Ik wens je veel plezier en inspiratie toe.

Hier komen ze:

1. U mag hier fouten maken en daarin geef ik graag het goede voorbeeld – Sergio van der Pluijm

2. We moeten onze kinderen leren dromen met hun ogen open – Harry Edwards

3. ‘Als ik genoeg vertrouwen heb ga ik het doen’ is de verkeerde volgorde. Door het te gaan doen krijg je vertrouwen – Sergio van der Pluijm

4. Leren is ontdekken dat iets mogelijk is – Frits Perlz

5. No one can make you feel inferior without your consent – eleanor rosevelt.

6. Personally i’m always ready to learn, although I do not always like being taught – Winston Churchill

7. Vergeet de 10.000 uur regel: leer alles in 20 uur – Josh Kauffman

8. We think that stories are shaped by people. In fact it’s the other way around. (Terry Pratchett)

9. Imagination is more important than knowledge. (Albert Einstein)

10. Knowledge is only a rumour until you have got it in your muscle- Maori-gezegde

11. Visual language is global communication for the 21st century –Robert E. Horn

12. Neurons that fire together, wire together (Donald Hebb)

13. Onderwijzen zonder een besef van hoe het brein leert, is als het ontwerpen van een handschoen, zonder te weten hoe een hand eruit ziet. Leslie Hart

14. When the winds of change blow, some build walls and others build windmills – Chinese Proverb

15. Wat men moet leren doen, leert men door het te doen – Aristoteles

16. Be a guide on the side, rather than a Sage on the stage –Kimberly Hare

17. Waarom allerlei kennis van buiten leren die we makkelijk in naslagwerken kunnen opzoeken – Albert Einstein

18. Je kan een mens niets leren; je kan hem alleen helpen het zelf te ontdekken in zichzelf – Galileo Galilei

19. De beste manier om iets te leren is er les in te geven – Seneca

20. Van kinderen kan je heel veel leren. Bijvoorbeeld: waar de grenzen liggen van je geduld – Wiet van Broeckhoven

21. Ik heb nog nooit een man ontmoet die zo onwetend was dat ik niets meer van hem kon leren – Galileo Galilei

22. De moeilijkste opgave voor de leraar is de leerling het plezier in het leren niet te bederven – Bertrand Russell

23. Leren zonder te denken is ijdel. Denken zonder te leren is gevaarlijk – Confucius

24. De autoriteit van de leraar schaadt maar al te vaak degenen die leren willen – Marcus Tullius Cicero

25. Wie veel vraagt, zal veel leren en veel onthouden – Francis Bacon

26. Het beste middel om jezelf te leren kennen is proberen een ander te begrijpen – Andre Gide

27. Beproevingen leren ons wat we zijn – Charles Haddon Spurgeon

28. Men is nooit te oud om te leren – Seneca

29. Men is nooit te oud om iets af te leren – Cees Buddingh

30. Ik leer van mijn leerlingen meer dan zij van mij leren – Inayat Khan

31. Een leraar moet voor alles zijn leerlingen het verlangen bijbrengen om te weten wat hij hun wil leren – Horace Mann

32. Wijzen leren meer van dwazen, dan dwazen van wijzen – Marcus Cato

33. Een man die te oud is om te leren, is waarschijnlijk altijd te oud geweest om te leren – Henry S. Haskins

34. Leren we voor het leven of voor de school? – Seneca

35. Schaam u niet te willen leren wat gij niet weet – Marcus Cato

36. De adelaar verloor nooit zoveel tijd als toen hij erin toestemde van de kraai te leren – William Blake

37. Door ons leed leren wij ons geluk naar waarde te schatten – John Dryden

38. Ervaring is eenvoudig de naam die we aan de som van onze fouten geven – Oscar Wilde

39. Leer van andermans fouten, want het leven is te kort om ze allemaal zelf te maken – Kadé Bruin

40. Hebt uw vijanden lief want zij vertellen u uw fouten – Benjamin Franklin

41. Je hoeft niet alle fouten zelf te maken. Gun de anderen ook een kans – Ernest Hemingway

42. Ik verdeel de wereld niet in zwak en sterk of in successen en mislukkingen… Ik verdeel de wereld in mensen die leren en mensen die niet leren – Benjamin Barber.

Wel citaat spreekt jou het meeste aan?

Weet je zelf ook nog een leuke?

Schrijf gerust iets hieronder.

(je email komt niet in beeld)

 

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Oplossingsgericht coachen?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Acceptatie en Commitment Therapie (ACT)?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

(of hoe je stoere gedetineerden aan het huilen krijgt)

Wat leuk dat je dit leest. Blijkbaar wil je mensen prettig en effectief helpen veranderen en dat waardeer ik. Want dat wil ik zelf ook. En ja, het juiste compliment op het juiste moment helpt enorm.

Misschien heb je de kracht van complimenten al lang ontdekt. In dat geval zeg ik: trek er op uit en doe je magie… de wereld heeft je nodig!

En als je nog iets bij wilt leren, lees dan vooral verder.

Zoals altijd beginnen we bij ons zelf. Natuurlijk is het fijn om een oprecht compliment te ontvangen, dat weet iedereen. Maar heb je wel eens een compliment ontvangen waardoor je iets over jezelf leerde? Iets waar je goed in bleek te zijn en dat voor jou vanzelfsprekend was?

Voor de ander was dat bijzonder. Je ontdekte dus een Unique Selling Point van je zelf… iets waarmee je de wereld tot een mooiere plek kunt maken. Hoe gaaf is dat? Sommige mensen doen daarvoor mee aan een dure assessment!

Kortom: voor de gever is een compliment een kleine moeite, terwijl het voor de ontvanger een geschenk van grote waarde is. Maar het ene geschenk is het andere niet. Daarom lees je hieronder hoe je dat geschenk nog mooier en effectiever kunt maken. En de wijsheid heb ik o.a. van motiverende en oplossingsgerichte gespreksvoering.

NB: vergis je niet hoe krachtig complimenten zijn! Toen ik nog dagelijks trainingen sociale vaardigheden gaf aan (ex)gedetineerden deden wij regelmatig een sessie rondom complimenten. Natuurlijk lieten wij ze ook elkaar complimenten geven en strooiden wij er zelf rijkelijk mee. Geloof het of niet, maar het thema waarbij ik de meeste tranen heb gezien bij de grootste en stoerste mannen, was dit thema…

Hier komen de tips:

1. Kijk met een waarderende blik

Je kunt pas complimenten geven als je ziet wat waarde heeft, vooral voor de ander. Het helpt dus als je voortdurend naar de ‘volheid van het glas’ kijkt, ook al is het glas maar voor 10% gevuld. Het is heel verleidelijk om te vallen over de 90% leegte in het glas.

2. Wat je aandacht geeft, groeit

Het helpt enorm als je weet wat je wilt versterken of vergroten. Bij motiverende gespreksvoering is dat steeds weer: verandertaal, dus alles wat de cliënt zegt, dat vóór verandering pleit. Bij oplossingsgerichte coaching zijn dat: haalbare doelen, creatieve oplossingen, kleine stapjes in de goede richting. Bij ACT is dat o.a.: het tonen van moed en bereidheid, het ontdekken van waarden, het in de praktijk brengen van toegewijd handelen.

3. ‘Je’ komt beter binnen.

Begin je compliment niet met ‘Ik vind…’, bijvoorbeeld: ‘ik vind dat je dat heel creatief hebt opgelost’. Het lijkt heel netjes dat  je het bij jezelf houdt, maar het werkt veel minder goed dan meteen beginnen met ‘je…’, zoals in: ‘Je hebt dat heel creatief opgelost’. Als je begint met ‘je…’ dan komt het meteen bij de ander binnen. En dat is wat je wilt. Het gaat tenslotte niet om jou of wat jij vindt, maar om die ander. Een variant is ‘wat heb je dat creatief opgelost, zeg!’ Die reken ik ook goed (o;

4. Zorg dat je het meent

Zoals oprechte complimenten de (werk)relatie verbeteren, zullen onoprechte complimenten die verslechteren. Zorg dus dat je zo kijkt naar de ander dat je dingen kunt benoemen die je echt meent. Weer die waarderende blik dus.

5. Trigger de groeimindset

Onderzoek van onder andere Carol Dweck heeft uitgewezen dat het veel effectiever is om proces-complimenten te geven, dan eigenschapscomplimenten. Zeg dus liever ‘Wat doe je dat slim!’, dan ‘Wat ben jij slim!’. De reden hiervoor is dat proces-complimenten een groei-mindset stimuleren en eigenschapscomplimenten een fixed mindset. Proces-complimenten gaan altijd over gedrag, inzet, of inspanning.

6. Wissel directe en indirecte complimenten af

Een direct compliment is simpelweg stellend: ‘jij houdt geduldig vol!’ Een indirect compliment heeft de vorm van een vraag: ‘Hoe lukt het jou om zo geduldig vol te houden?’ Doordat de ander hier even over na moet denken, geeft hij eigenlijk zichzelf een compliment.

7. Wees zuiver in je taal

Nog te vaak zie ik professionals complimenten geven als ‘goed zo!’ en ‘knap hoor!’. Natuurlijk is dit goed bedoeld, maar wat is er precies zo goed en zo knap? De ontvanger leert hier weinig van, behalve: deze hulpverlener is aardig voor mij. Wees dus preciezer: ‘wat moedig van je, dat je je zo kwetsbaar durft op te stellen in de groep’.

8. Heb oog voor deugden

Een project dat mijns inziens aandacht verdient en dat helpt bij het geven van zuivere complimenten is het deugden-project. Door oog te krijgen voor deze universele deugden en ze aan je taal toe te voegen, worden je complimenten steeds zuiverder. Denk daarbij aan woorden als: assertiviteit, eerlijkheid, respect, geduld, idealisme, hulpvaardigheid, etc. Als je bij iemand een deugd herkent hoef je voor een prachtig compliment alleen maar te zeggen: ‘je toonde [deugd X] toen je… ’.

9. Non-verbaal kan het ook!

Geef ook eens een non-verbaal compliment, gewoon ter afwisseling: een duim omhoog, een knipoog, een geluidloos ‘wow’ met je mond.

10. Kijk eens naar het filmpje validation ter inspiratie

En je zult zien dat het bij iedereen werkt en dat er door het geven van complimenten ware sprookjes kunnen ontstaan:

 

NB: als je ooit bij ons een training volgt, zul je vele complimenten gaan geven en ontvangen, dus je bent gewaarschuwd!

PS: Wil je meteen oefenen? Ik ben gek op complimenten, dus leef je uit in de box hieronder!

 

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Oplossingsgericht coachen?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Acceptatie en Commitment Therapie (ACT)?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

Jij wilt kennelijk weten wat ik hierover te schrijven heb …

Dat was er al eentje… een reflectie!

Wie beter wil leren motiveren ontkomt niet aan reflectief luisteren. En als er één vaardigheid is waar deelnemers aan mijn trainingen vaak aan moeten wennen, dan is het deze wel. Eigenlijk is dat best raar want we worden er de hele dag mee gebombardeerd…

‘So you think you can dance’

Een reflectie als titel, waar elke jongere die iets met dans heeft, zich door aangesproken voelt. Of wat dacht je van deze van Spotify. Hoor je net onderweg een lekker nummer, zegt opeens een stem: ‘Dus jij wilt graag onderweg naar goede muziek luisteren..’

Verkopers doen het, interviewers doen het, en zelfs kinderen doen het

Enkele jaren terug betrapte ik mijn zoontje van toen 5 op een reflectie. Hij deed mee aan een onderzoekje naar temperament waarbij hem een variëteit aan speelgoed werd voorgelegd. Toen de student-onderzoekster vertelde dat ze het zelf ook zulk leuk speelgoed vond, keek hij verbaasd op en zei: ‘dus u houdt van kinderspeelgoed….’ [stem omlaag].

Een mooi voorbeeld van een prikkelende reflectie. Ze ging er een beetje van blozen…

Wat is dat eigenlijk: Reflectief luisteren?

Reflectief luisteren is in de basis een manier van actief luisteren waarbij je regelmatig checkt of je de ander goed begrijpt. Dit checken doe je door middel van het geven van ‘reflecties’.
Een reflectie is een korte statement waarmee je teruggeeft wat je denkt dat de ander bedoelt, voelt of ervaart. Je luistert als het ware ‘tussen de regels door’ en checkt of je interpretatie klopt. Veel mensen moeten in het begin wennen aan het feit dat een reflectie een statement is in plaats van een vraag. De intentie waarmee je de reflectie geeft is echter: ‘je mag me verbeteren als het niet klopt’ en in de praktijk is dat ook wat mensen doen. Je kunt een reflectie ook zien als een mini-samenvatting die je regelmatig geeft om te checken of je nog op dezelfde golflengte zit.

Je kunt aan de intonatie horen of iets een reflectie is, dan gaat de stem namelijk aan het eind omlaag. Als de stem omhoog gaat, wordt het door de ander gehoord als een vraag. Probeer de volgende zin maar eens uit te spreken als een statement en als een vraag, dan hoor je zelf het verschil: ‘je wilt beter leren motiveren…’ of: Je wilt beter leren motiveren?’

Reflectief luisteren is bij motiverende gespreksvoering tot zeer hoog niveau uitgewerkt en er bestaan mensen, zoals Bill Miller, een van de grondleggers, die hier werkelijk virtuoos in zijn.

Het zwitsers zakmes onder de gesprekstechnieken

De reden dat reflectief luisteren voor iedere mensenwerker zo’n belangrijke vaardigheid is, is dat het ontzettend veel mogelijkheden biedt om de ander aan het denken te zetten. Behalve checken of je de ander begrepen hebt kun je namelijk ook iets nieuws toevoegen. Je kunt nieuw licht op de zaak werpen. Je kunt empathie tonen voor wat de ander doormaakt. Je kunt de ander uitdagen door in je reactie te overdrijven. Je kunt de verantwoordelijkheid terugleggen waar die hoort. Je kunt het onuitspreekbare uitspreken. En last but not least: je kunt de discrepantie versterken. Dit is een bijzonder sterke hefboom voor verandering. Discrepantie is de kloof die iemand ervaart tussen doelen, waarden en wensen aan de ene kant en de realiteit van het huidige gedrag aan de andere kant.

Dit kun je ermee:

Ter illustratie volgen een aantal voorbeelden van verschillende soorten reflecties:

Voorbeeld 1: Verantwoordelijkheid terugleggen:
Client: ‘Ze vroegen of ik ze een lift kon geven en opeens gingen ze dat tankstation overvallen’
Professional: ‘Je stemde toe zonder te weten wat hun bedoelingen waren’.

Voorbeeld 2: Empathie uitdrukken (gevoelsreflectie)
Client: ‘Er is eigenlijk niemand waarmee ik hierover kan praten’
Professional: ‘dat moet heel eenzaam voor je zijn’

Voorbeeld 3: Discrepantie versterken (tweezijdige reflectie)
Client: ‘Ik weet heus wel dat het niet goed is, maar tsjonge jonge, ik mag toch ook wel een pleziertje!’
Professional: ‘Je wilt genieten en tegelijk besef je hoe schadelijk dit voor je is’.

Voorbeeld 4: Nieuw licht op de zaak
Client: ‘het is allemaal zo uitzichtloos…’
Professional: ‘Hmm… je kunt je nog niet voorstellen dat dit voorbijgaat’

Voorbeeld 5: Herkaderen:
Client: ‘ik ben teruggevallen in coke-gebruik, dus het is wéér mislukt
Professional: ‘Je hebt iets geleerd op een harde manier…’

Voorbeeld 6: Uitdagen:
Client: ‘Dat internet-gokken is zo verleidelijk. Drie keer klikken en ik ben weer bezig. Het lijkt wel sterker dan ik.’
Professional: ‘Het online casino heeft jou volledig in zijn macht’

Voorbeeld 7: Het onuitspreekbare uitspreken
Client: ‘Ik durf het haast niet te vertellen, maar ik vind het opvoeden gewoon een ‘hell of a job’.
Professional: ‘het klinkt alsof je je schaamt voor het feit dat het ouderschap je zo zwaar valt’.

Kortom: als je met mensen werkt, dan kun je eigenlijk niet zonder de vaardigheid reflectief luisteren. Als je deze vaardigheid ook onder de knie wilt krijgen of verbeteren, volg dan ook een training motiverende gespreksvoering! Je werk wordt er leuker en lichter van…

Do try this at home!

Als mensen net een training motiverende gespreksvoering hebben gevolgd, zijn ze vaak zó enthousiast dat ze hun nieuwe vaardigheden onmiddellijk thuis gaan toepassen.

Hopelijk doet manlief dan wat vaker de vuilnis in de kliko…

Toch is dit tricky want motiverende gespreksvoering is ontwikkeld voor een hulpverleningscontext en niet voor huisgenoten die de afwas niet doen.

Wat je wel heel goed thuis kunt doen is reflectief luisteren. Iedereen vind het tenslotte fijn om begrepen en gehoord te worden. Een mooi voorbeeld van reflectief luisteren in de huiselijke sfeer zie je hieronder en laat me vooral weten als je thuis of op het werk mooie resultaten bereikt met deze bijzondere vaardigheid!

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

Een vraag stellen, wat kan daar nou moeilijk aan zijn? Je zegt iets met een vraagteken erachter en vervolgens kijk je de ander verwachtingsvol aan… Appeltje eitje, toch?

Niet dus

Omdat ik vaak professionals mag observeren tijdens trainingen Motiverende gespreksvoering en on-the-job coaching kan ik vertellen dat er bij het stellen van vragen van alles misgaat, alle goede bedoelingen ten spijt. En dat is jammer want het stellen van goede vragen is een van de krachtigste verandertools die we hebben als hulpverlener of coach. (Overigens gaat er óók van alles mis bij de manier waarop men luistert naar het antwoord. Daarover meer in een volgend blog, dit wordt namelijk een serie).

Ik zal je, behalve wat er vaak misgaat, natuurlijk ook vertellen wat je hiervoor in de plaats kunt doen. Tenminste, als je op een bewezen effectieve én plezierige manier mensen wilt helpen om hun (gewoonte) gedrag te veranderen.

Hierbij ga ik trouwens uit van twee vooronderstellingen

A. Mensen veranderen eerder door wat ze zichzelf horen zeggen, dan door wat ze anderen horen zeggen.

B. Het menselijke brein is een zoekmachine: zoekt en gij zult vinden (alleen duurt het soms even). Dit geldt net zo goed voor redenen om te veranderen als voor redenen om niet te veranderen. Ook geldt het even sterk voor zaken die het geloof in eigen kunnen (self-efficacy) versterken als verzwakken.

Het is dus nogal belangrijk welk soort vragen je stelt en hoe je ze stelt

Oké, wat gaat er dan allemaal mis? Hier komen ze en om wat context te bieden nemen we als voorbeeld-cliënt iemand die rookt en die overweegt om daarmee te stoppen.

1. Je stelt te veel gesloten vragen.

‘Rook je veel? Ben je al eerder gestopt? Heb je al geprobeerd om nicotinepleiters te plakken? Of zo’n e-cigaret?’

Als een vraag met een werkwoord begint weet je zeker dat het een gesloten vraag wordt. De enige twee mogelijke antwoorden zijn dan ‘ja’ of ‘nee’. Dit zijn nu niet bepaald de vragen waar mensen nog dagen over nadenken als ware het een Koan. Bovendien suggereren gesloten vragen dat jij de expert bent en de ander dus niet. Ook niet over zijn eigen leven. En dat maakt afhankelijk. ‘Kom maar door met dat advies dat ik toch niet op ga volgen…’

Tip: stel 2 x zo veel open als gesloten vragen en zet de ander echt aan het denken.

Enkele effectieve vragen aan onze roker: ‘Welke redenen heb je om te stoppen? Waarom is dat belangrijk voor je? Wat zou je kunnen helpen om te stoppen? Hoe zou de kans van slagen het grootst worden?’

Met deze vragen is de kans op verandertaal vele malen groter!

2. Je stelt een ‘verknoeide’ open vraag

‘Wat betekent roken voor jou? Helpt het je om te ontspannen?’

Jammer.

De eerste vraag is prima. De tweede verknoeit ‘m. Mensen zullen altijd de makkelijkste vraag beantwoorden en de tweede is nu eenmaal veel makkelijker te beantwoorden dan de eerste.

Tip: als je een goede vraag stelt en je krijgt niet meteen antwoord, wacht dan even. De ander is aan het nadenken.. precies wat je wilt, toch?

3. Je wacht te kort op het antwoord

Hoe beter je vraag is, hoe méér er gebeurt bij de ander en hoe langer deze na moet denken… Vaak hoor ik een prachtige vraag en als er dan niet meteen een antwoord komt, gaat de vragensteller ‘helpen’. Is het soms dit of dat? Dan wordt het opeens een multiple-choice vraag…  Jammer.

Tip: Als je een goede vraag hebt gesteld en je wordt ongeduldig, haal dan even wat dieper adem en zoek de leuning van je stoel op. De meeste mensen gaan binnen 7 seconden praten!

(Een geweldige mentor die ik had toen ik net reclasseringswerker werd zei vaak: eigenlijk zou elke hulpverlener pijp moeten roken. Dan kun je prachtige vragen stellen en je vervolgens rustig met je pijp bemoeien in afwachting van het antwoord… Ik rook geen pijp, maar ben dit nooit vergeten.)

4. Je geeft zelf het antwoord

Het kan nog erger. Mensen met weinig geduld vinden het vaak lastig om een flinke stilte te laten vallen. Een manier om die stilte op te vullen is: zelf het antwoord geven. Een cliënt die zich er makkelijk van af wil maken hoeft dan alleen nog maar te zeggen: ‘ja, zo zit het’.

‘Vind je het vervelend dat je als roker tegenwoordig nergens meer welkom bent? Ja, zeker hè!’

Tip: laat de ander het denkwerk doen, anders verandert er niets!

5. Je stelt een ‘stapel-vraag’

Hiermee bedoel ik dat je meerdere vragen achter elkaar stelt. Het kan zomaar zijn dat daar hele goede vragen tussen zitten. En welke denk je dat de cliënt beantwoord? De makkelijkste natuurlijk. Of de laatste. Maar meestal is dat niet de beste….

Een mooi ‘fout’ voorbeeld hiervan zie je in de video ‘Zonde van de zendtijd Martine Tanghe blijven vragen stellen’ (Titel even invoeren in Youtube).

6. Je stelt wollige vragen

Soms stellen mensen vragen die zo ongelooflijk lang zijn dat alleen de vragensteller snapt wat-ie bedoelt. Op vage vragen krijg je een vaag antwoord.

Tip: stel een korte en bondige vraag, leg ‘m denkbeeldig op het bordje van de ander en wacht…

7. Je stelt überhaupt geen vragen

Sommige mensen stappen onmiddellijk in de ‘verbeter-reflex’ zodra ze oog in oog staan met iemand met een probleem. Ze gaan overtuigen, adviseren, ongevraagde oplossingen aandragen, beleren, waarschuwen, etc.. Helaas vertel je dan zelden iets wat de ander nog niet gehoord of zelf bedacht heeft. Bovendien is de kans groot dat de ander zich gaat verdedigen en zichzelf van verandering weg praat…

Tip: wees oprecht nieuwsgierig naar de visie en beleving van de ander en vraag hier naar.

8. Je stelt een vraag ‘de verkeerde kant op’

Je cliënt laat weten dat veranderen nog niet zo makkelijk is. En jij vraagt ‘Waarom lukt het je dan niet?’ Dit lijkt een logische vraag, maar hij is niet empowerend. Iemand gaat je namelijk vertellen waarom het niet lukt… En ter plekke zakt de moed jullie beiden in de schoenen… Vraag liever: ‘Hoe zou het kunnen lukken als je zou besluiten om te stoppen?’

Hetzelfde geldt voor redenen om te veranderen. Op de vraag ‘Waarom stop je niet gewoon?’ zal iemand je haarfijn uitleggen waarom stoppen nog niet zo eenvoudig is. Vraag liever: ‘Wat maakt dat je overweegt om te stoppen?’

9. Je stelt vragen met een verborgen agenda

‘Weet je hoeveel groter de kans op longkanker wordt als je dagelijks rookt?’ Eigenlijk wil je de ander waarschuwen. Tip: Vraag liever wat de ander al weet en nog wil weten over de risico’s van dagelijks roken.

‘Denk je niet dat je hier later spijt van krijgt?’ Je wilt dat de ander nadenkt over gezondheid op de lange termijn. Tip: vraag hier gewoon naar: ‘Hoe belangrijk is je gezondheid op de lange termijn voor je?’

10. Je stelt alléén maar vragen

Mooi, je toont interesse, maar er zijn nog méér gesprekstechnieken! Wat dacht je van reflectief luisteren? Dit zou je het ‘Zwitserse zakmes onder de gesprekstechnieken’ kunnen noemen omdat je er heel veel kanten mee uit kunt. Kort gezegd komt het neer op wat Stephen Covey al zei; ‘Probeer eerst de ander te begrijpen, voordat je zelf begrepen wilt worden’.

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

Foto-verantwoording: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fefifa_with_red_glasses.jpg

Laatst probeerde ik mijn zoon van 7 uit te leggen wat een groei-mindset is.

Nu hij leert rekenen en schrijven ontdekt hij dat hij ook wel eens een fout maakt en soms zit dat hem behoorlijk dwars.

Het verhaal dat ik hem vertelde ging zo.

Alle kinderen en grote mensen maken fouten, maar sommige mensen worden blij als ze een fout maken, omdat ze dan iets geleerd hebben.

En als deze mensen een tekening willen maken, dan maken ze die gewoon. En als de tekening nog niet helemaal goed is, dan gummen ze het gewoon uit en daarna maken ze de tekening nog mooier.

En hetzelfde doen ze met rekenen, schrijven of zingen of dansen. En daardoor leren ze heel snel.

Dit zijn de blije foutenmakers.

Er zijn ook mensen die alles heel goed willen doen en die bang zijn om fouten te maken en daarom bijna niks durven te tekenen of te schrijven of te zingen of te dansen. En daardoor leren ze minder snel.

Dit zijn de bange foutenmakers.

Na afloop vroeg ik hem wat voor foutenmaker hij wilde zijn.

Zijn antwoord: ‘domme vraag pap, een blije natuurlijk!’

Tot zover ons fijne vader-zoon moment. En nu over naar jou: wat voor foutenmaker wil jij zijn?

Als je antwoord ‘blije’ is, lees dan vooral verder.

Het heeft alles te maken met je mindset en daar zijn er twee van.

Heb je een fixed mindset, dan ben je een ‘bange fouten maker’. Je gelooft dat talenten en vermogens min of meer vastliggen en je bent vooral uit op het bewijzen van je talenten en het verbergen van je tekortkomingen. Feedback hoor je liever niet en aan oefenen heb je een broertje dood. Bij tegenslag geef je eerder op en succes van anderen maakt je vooral jaloers.

Als blije foutenmaker heb je een groeimindset: je gelooft dat je als mens kunt groeien door uitdagingen aan te gaan, door te experimenteren, door te leren van ‘fouten’, door open te staan voor feedback en door dingen bewust en met volharding te oefenen. Bij tegenslag zet je door en succes van anderen zie je als voorbeeld.

Natuurlijk is de werkelijkheid niet zo zwart-wit als ik nu schets. Veel mensen hebben een beetje van beide.

En juist daarom kan bijna iedereen zijn groei-mindset vergroten.

Met name Carol Dweck van Stanford University heeft hier (ruim 20 jaar) onderzoek naar gedaan en de implicaties van haar onderzoek zijn verstrekkend, zeker ook voor trainers en coaches.

Het goede nieuws is namelijk dat iedereen een groei-mindset kan ontwikkelen en dat je ze daar als trainer of coach bij kunt helpen. Een workshop van 1,5 uur heeft al meetbaar effect, zo is aangetoond in onderzoek bij groepen managers.

In onze jaartraining zit daarom altijd zo’n workshop, meteen op dag 1. En vanaf dat moment mag je fouten maken, hoe meer hoe beter.

Maar dit filmpje (2′) gaat zeker ook helpen:

Overigens werkt de groeimindset op 3 nivo’s:

  1. Je overtuigingen over je eigen leervermogen bepaalt je groeimogelijkheden.
  2. Je overtuigingen over het leervermogen van je cliënt bepaalt deels de uitkomsten van je training of coaching. Hoe meer geloof en vertrouwen in het leervermogen van je clienten, hoe beter de uitkomsten.
  3. De manier waarop je feedback geeft is ook zeer bepalend. Zo roepen bijvoorbeeld eigenschaps-complimenten (Wat ben jij creatief!) een fixed mindset op, terwijl proces-complimenten (Wat heb je dat creatief aangepakt!) een groei-mindset oproepen. Het mooie van oplossingsgericht coachen is dat dit al van nature een sterk appèl doet op de groeimindset van je clienten.

En stel je nu eens voor dat niet alleen jij & ik een groei-mindset hadden, maar… dat het onderdeel wordt van de cultuur op scholen, universiteiten, bedrijven, ministeries, landen…

Afijn, laten we beginnen bij ons zelf en laten we blije foutenmakers worden en zo anderen aansteken.

Tot slot wat oosterse wijsheid

De Dalai Lama zei het kort en bondig: If you lose, don’t lose the lesson!

Een zenmeester zei eens tegen een leerling: je bent perfect zoals je bent… en er is ruimte voor verbetering.

En een bekend judo-gezegde luidt: het maakt niet uit hoe vaak je valt. Het gaat er om hoe vaak je opstaat.

Dus: onderneem waar je van droomt, maak fouten, experimenteer, leer en houd vol!

 

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Oplossingsgericht coachen?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Acceptatie en Commitment Therapie (ACT)?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

 

 

Soms ontdekt de wetenschap dingen die de Ouden en de Wijzen al lang wisten. Onderstaande citaten zijn van alle tijden en worden toch vaak gebruikt om moderne evidence-based methoden te onderbouwen. Voor jou en mijn gemak heb ik ze als volgt bij elkaar gezet: 5 methoden x 5 citaten. Ik heb ze alleen onvertaald gelaten als het Nederlands ontoereikend was om de nuance te vatten.

Motiverende gespreksvoering:

Maya Angelou

Ik heb geleerd dat mensen vergeten wat je hebt gezegd of gedaan, maar ze zullen nooit vergeten welk gevoel je ze gegeven hebt

Blaise Pascal

Mensen veranderen eerder door de redenen die ze zelf hebben ontdekt en opgesomd, dan door de redenen die door anderen zijn opgesomd

Wolfgang Goethe

Als je iemand behandelt zoals hij is, dan zal hij blijven zoals hij is.
Als je iemand behandelt alsof hij was wat hij zou kunnen zijn, dan wordt hij zoals hij zou kunnen zijn…

Rumi

Ergens voorbij goed en kwaad ligt een veld… daar wil ik je graag ontmoeten

Martin Buber

Ik heb het recht niet om iemand anders te willen veranderen als ik zelf niet bereid ben om te veranderen

 

Oplossingsgericht coachen:

Yvonne Dolan

‘The questions we ask shape the answers we get…’

Steve de Shazer

Praten over problemen creëert problemen. Praten over oplossingen creëert oplossingen

Insoo Kim Berg

Werk met het antwoord dat je krijgt

Steve de Shazer

Be patient. You never know when the change is going to happen

Rita Baely

Start wherever you are and start small

 

ACT:

Franciscus van Assisi

Geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen; geef me de sereniteit om te accepteren wat ik niet kan veranderen en geef me de wijsheid om het verschil tussen beide te zien.

Buddha

Pijn is onvermijdelijk, lijden is een keuze

Oosters gezegde

Als je ertegen vecht, vecht het terug. Als je ervoor vlucht, komt het je achterna. En als je het laat zijn, kan het ook weer gaan.

ACT-gezegde

Geen beter kompas voor het leven dan je eigen hart

Thich Nhat Hahn:

Het mooiste geschenk dat we een ander kunnen geven is onze aanwezigheid. Als we onze geliefden met Mindfulness omarmen, bloeien ze op

 

Positieve psychologie:

Martin Seligman

Positieve psychologie vraagt vooral een verandering in focus van ‘het slechtste repareren’ naar ‘het beste creëren

Donald ‘o Clifton

Shine the light on what’s right

Friedrich Nietzsche

Dat wat me niet ombrengt, maakt me sterker.

Onbekend

Het is makkelijker om van een 7 een 9 te maken, dan van een 4 een 6.

Art Buchwald

The best things in life aren’t things

 

Mindfulness

Jon Kabat-Zinn

Loslaten van geluk-als-doel kan er voor zorgen dat het geluk vanzelf komt

Thich Nhat Hanh

Als je niet je aandacht oefent, oefen je je achteloosheid

David Dewulf

Het is aandacht die kleur geeft aan bloemen, geur aan het vers gemaaide gras, gezang van de vogels en smaak aan de wijn.

James Oppenheim

De dwaze mens zoekt geluk in de verte, de wijze mens laat het groeien onder zijn voeten.

Pema Chödrön

Als we leren ons hart te openen, kan zelfs degene die ons irriteert, onze leraar worden.

 

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Oplossingsgericht coachen?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Acceptatie en Commitment Therapie (ACT)?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

 

 

Wil jij graag iets veranderen?

Je leven, bijvoorbeeld.

Of dat van anderen.

Als je dat een eitje vindt, dan heb je wel iets beters te doen dan deze blog lezen. Tegen jou zeg ik: doe vooral je ding en geniet ervan.

Maar als het niet altijd gaat zoals je wil, dan wil jij misschien wel beter worden in veranderen. Of anderen helpen dat te worden.

Voor jou volgen hier enkele inzichten over verandering. Ik hoop dat je er wat aan hebt.

Waarom ik hierover schrijf? Ik heb alle 5 de vergissingen vaak gemaakt. Maar sinds ik me bezighoud met ACT, Motiverende gespreksvoering en Oplossingsgericht werken snap ik steeds beter hoe mensen effectief kunnen veranderen.

Daar heb ik veel profijt van en dat gun ik jou ook.

Vergissing 1: Verandering is bijzonder

Verandering is helemaal niet bijzonder… Het is juist het normaalste wat er bestaat!

Heb je weleens goed naar een boom gekeken?

Ken jij een levende persoon die niet ouder wordt (en wijzer, al is het maar een beetje)?

En wat dacht je van de aarde? Laat ik maar niet beginnen over het klimaat.

De sterren dan? De grote beer blijft toch op zijn plek? Geloof het of niet: zelfs het universum dijt heel snel uit.

Kortom: relax… ook jij zult veranderen, of je wilt of niet.

Misschien gaat het je niet snel genoeg, of niet de kant op die je in gedachten had. En dat is soms heel pijnlijk.

Wat ik iedereen gun is: vertrouwen in het leven en de lessen die als vanzelf op je pad komen. Misschien is dat wel precies wat je nodig hebt? In elk geval heb je daar geen coach, cursus of zelfhulpboek voor nodig. Het leven regelt het voor je.

Het goede nieuws is: dat vertrouwen kun je ontwikkelen en als je met mensen werkt kun je hen helpen dat te ontwikkelen.

Persoonlijk vind ik de Positieve Psychologie en Mindfulness daarbij heel behulpzaam.

Vergissing 2: Verandering vindt drastisch plaats

Oké, ik geef toe: de bliksem kan inslaan… er kan plotseling een aardbeving plaatsvinden… en ook jij kunt plotseling… vul zelf maar in.

Maar de meeste veranderingen gaan geleidelijk. Net als de seizoenen. Niemand valt in één keer 20 kilo af. Of wordt in één keer super-assertief. Of is zomaar opeens totaal immuun voor stress…

En toch.. in onze fantasie denken we vaak dat het zo werkt. “op één januari ga ik alles anders doen”

Yeah right!

Dus als je actief wilt bijdragen aan de verandering die toch al plaatsvindt…

Begin gewoon klein.

Dan gebeurt er tenminste wat. Vanavond nog… gewoon één klein stapje in de goed richting. Dat geeft moed en smaakt naar meer.

En als het mis gaat? Ach, het was maar een heel klein stapje. De schade is te overzien.

Nummer 3: Inzicht garandeert actie…

Ik zie het vaak bij cliënten: “eerst wil ik me zelf helemaal snappen en dán zal ik de wereld eens laten zien wat ik allemaal in mijn mars heb!”

Heel begrijpelijk dat je zo denkt, maar wat is het resultaat?

Ik zeg niet dat inzicht nutteloos is. Het garandeert alleen geen actie.

Andersom is echter een heel ander verhaal…

Actie garandeert inzicht!

Weleens iets geleerd door het gewoon maar te gaan doen? Fietsen, je 1e baan, kinderen krijgen?

Wow, wat heb ik veel geleerd van ‘getrouwd zijn’ en ‘kinderen hebben’. Ik zeg niet dat alle lessen leuk waren… maar leerzaam was het wel. Nog steeds trouwens.

Ondernemer worden… ook zo iets… super leerzaam! … (en leuk).

Vergissing 4: De ander moet veranderen

Een van mijn persoonlijke favorieten. Vooral mijn vrouw en kinderen wil ik graag anders zien. En mijn ouders natuurlijk. Het liefst met terugwerkende kracht.

Want met mij is niks mis. Ik heb de beste intenties en bovendien heb ik gewoon gelijk.

Ook als ik er een potje van maak.

Kun je iets super-spiritueels hebben? Hou je vast:

Begin met geven wat je zelf graag zou willen ontvangen.

Liefde, aandacht, verzorging, ruimte, een luisterend oor.

Gandhi zei het mooi: ‘Be the change, you wish to see in this world’

Natuurlijk vergeet ik dit ook weer heel vaak. Maar elke keer dat ik een helder moment heb en dit doe merk ik weer dat het helpt om uit de klaagmodus te stappen en andere resultaten te krijgen.

Nummer 5: De wereld moet veranderen.

Deze heb je in twee versies.

Versie 1: de wereld is onrechtvaardig, verdorven en slecht. Waarom doet niemand iets? Het is een schandaal!

Lieverd, jou verwijs ik graag door naar vergissing Nummer 4

En dan de Idealistische versie: ík ga de wereld verbeteren, het liefst vanavond nog en desnoods in mijn eentje. Had ik zelf veel last van tijdens mijn studie. Tot ik er lichtelijk depri van werd.

Mocht je deze herkennen, zie dan vergissing nummer 2.

Tot slot heb ik nog een mooie metafoor voor je uit een oude wijsheidstraditie (welke dat ben ik vergeten). Hier komt-ie:

“Als je tere voeten hebt en je vind de wereld te ruw, dan kun je de hele wereld met leer bedekken.

Of je bedekt alleen je voetzolen. En het leer dat je over houdt, dat geef je weg”

Ik wens je veel plezier met veranderen. Geniet ervan.

En als jij nog meer Vergissingen of inzichten over Veranderen kent: deel ze alsjeblieft hieronder, dan worden we met zijn allen beter in veranderen!

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Oplossingsgericht coachen?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Wil jij meer leren over Acceptatie en Commitment Therapie (ACT)?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).

Je wilt graag mensen helpen. Daarvoor ben je immers de hulpverlening, (gezondheids)zorg, of het onderwijs ingegaan. En daar is natuurlijk helemaal niks mis mee. Het is zelfs een heel mooie ambitie.

Alleen werkt helpen soms averechts…

Vooral op de motivatie.

In MGV-termen heet dat ‘de verbeterreflex’ en het werkt heel simpel: zodra er een cliënt voor je staat waar iets ‘mis’ mee is, dan willen we die cliënt ‘repareren’, liefst zo snel mogelijk. Net zo als een automonteur met een kapotte auto.
Nogmaals: aan je goede intentie ligt het niet.

Maar een mens is nu eenmaal geen kapotte auto…

Als we de rollen even omdraaien, dan snap je het meteen. Stel je zit met een lastige gewoonte. Iets ongezonds of zo. Of iets dat je veel geld kost. Drinken, roken, overwerken of gokken, bijvoorbeeld (Ik zeg: ‘stel’! Jij hebt natuurlijk geen lastige gewoontes)

En stel het is iets waar je maar niet van af komt. Het is niet gisteren ontstaan, dus je hebt er al veel over nagedacht en met mensen over gesproken. Je kent alle pro’s en con’s. Je weet nog niet eens of je er wel mee wilt stoppen. En of je dat wel zou kunnen. Best wel een eng idee. Maar eerlijk is eerlijk: je hebt er wel last van en je maakt je zorgen.

En op de een of andere manier beland je bij een hulpverlener die jou gaat proberen te helpen.

Die kijkt wat geschrokken en zegt dat je vandaag nog moet stoppen, anders gaat het van kwaad tot erger. Hij of zij weet ook al hoe. En begint meteen allerlei ongevraagde adviezen en oplossingen aan te dragen. Dingen die helemaal niet bij jou passen. Je kunt vanavond nog naar een gespreksgroep. Eigenlijk is het ook wel wat onverantwoordelijk. Hoe heb je het toch zo ver kunnen laten komen? Deden je ouders het soms ook?

Wat voel en denk je in zo’n situatie? En: wat zeg je? Waarschijnlijk iets dat begint met: ‘Ja, maar…’ Dit is natuurlijk reden voor de hulpverlener om met hernieuwde energie de strijd aan te binden met jouw ‘weerstand’.
Sta je al in de startblokken om je gewoonte aan te pakken? Persoonlijk zou ik om een andere hulpverlener vragen.

Waarom werkt dit niet? De hulpverlener bedoelt het toch goed?

Ongetwijfeld, maar voel je je ook gehoord, gezien en begrepen? Wordt je autonomie gerespecteerd en ondersteund? Wordt er effectief met je samengewerkt? Krijg je tijd om deze nieuwe info even op je in te laten werken? 4 x nee, vervelend, hè!
Wees gerust: het is menselijk. Ik deed het zelf vroeger ook. Toen ik net bij de reclassering werkte heb ik wat af ‘verbeterd’. Het resultaat: ik werd er heel erg moe van.
Misschien denk je nu: ‘moet ik de ander het dan maar zelf uit laten zoeken?’ Nee, natuurlijk niet.

Maar begin eens met Luisteren (ja, met een hoofdletter).

Vraag wat de ander al weet. Waar hij of zij al over heeft nagedacht. Onderzoek samen de doelen, waarden, beweegredenen én angsten van je cliënt. Vraag even toestemming voor je met advies komt. Bied opties aan.

En als je ook maar iets hoort dat vóór verandering pleit, dan spits je je oren. Je vraagt door, moedigt aan en reflecteert. Je ziet je cliënt groeien. Soms in één gesprek, soms in tien.
Het heet motiverende gespreksvoering en is fijner voor jou, fijner voor je cliënt en fijner voor de maatschappij. En wetenschappelijk onderbouwd. Dat noem ik nou een Win-Win-Win.

Leo Buscaglia schreef er een mooi gedicht over

Luisteren

Als ik je vraag naar mij te luisteren
en jij begint mij adviezen te geven,
dan doe je niet wat ik je vraag.

Als ik je vraag naar mij te luisteren
en jij begint mij te vertellen,
waarom ik iets niet zo moet voelen als ik voel,
dan neem jij mijn gevoelens niet serieus.

Als ik je vraag naar mij te luisteren,
en jij denkt dat jij iets moet doen
om mijn problemen op te lossen,
dan laat je mij in de steek,
hoe vreemd dat ook mag lijken.

Dus, alsjeblieft, luister alleen maar naar me
en probeer me te begrijpen.

En als je wilt praten,
wacht dan even en ik beloof je
dat ik op mijn beurt naar jou zal luisteren.

Leo Buscaglia, psycholoog (1924-1998).

Wil jij meer leren over Motiverende gespreksvoering?

Kijk dan hier voor het boek, hier voor de online training en hier voor de driedaagse Basistraining.

Maandagse maak de wereld mooier mails

Wil je soortgelijke content als hierboven wekelijks in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in en ontvang iedere maandag een kraak-verse ‘Maandagse maak de wereld mooier mail’ in je inbox. Deze unieke nieuwsbrief wordt door > 5000 mensen gelezen. Zo krijg je elke maandag een dosis nieuwe inspiratie met soms bemoedigende woorden, soms iets prikkelends en vaak iets vermakelijks. En telkens weer is het doel om jou nog veerkrachtiger en effectiever te maken als coachende professional (M/V/NB).